گسترش آتئیسم در ایران، نشانه های مثبتی از رشد فکری جامعه و نحوه برخورد آن با خرافات که میراث گذشتگان است، می باشد. در این نوشتار که با کمک یادداشت هایی از آقایان عرفان کسرایی و حمید آقایی تهیه شده است قصد داریم تا دلایل رشد بی خدایی و گرایش نسل جوان ایران به خداناباوری را بررسی کنیم.

تحمیل ایدئولوژی جمهوری اسلامی در مراکز آموزشی

مهم‌ترین و نخستین گام جمهوری اسلامی پس از انقلاب سال ۵۷ تغییر نظام آموزشی کشور بوده است. نسل جوان ایران که در حاکمیت جمهوری اسلامی رشد و تربیت شده اند، از دوران کودکی پیوسته و به اجبار در فضاهای آموزشی کشور تحت آموزش ایدئولوژیک جمهوری اسلامی قرار گرفته اند تا هم سو با آرمان ها و اهداف نظام نعلیم و تربیت شوند.

اینگونه اقدامات آموزشی جمهوری اسلامی، شباهت های بسیاری با برنامه ها و طرحهای نظام های دیکتاتوری گذشته برای کنترل آموزش و پرورش نسل جوان دارد. آدولف هیتلر گفته بود که «کنترل کتاب را بدست من بسپارید، من کنترل دولت و نظام حکومتی را در دست خواهم گرفت.» اما با وجود مبارزه جدی و پیگیر جمهوری اسلامی با سکولاریزم ، و کنترل محیط های آموزشی کشور و تحمیل شرعیات بر نسل جوان، روز بروز مردم، جوانان و کودکان بعلت رشد فرهنگی جامعه، شبکه های اجتماعی و ارتباطات جهانی از دین حکومتی فاصله می گیرند.

دین زدگی و جدایی جامعه ایران از دین

زندگی دوگانه بسیاری از جوانان، بین خانه و محیط آموزشی، که از یک سو تحت کنترل شدید حکومت اسلامی است و از سوی دیگر در محیط امن خانه و خانواده، بطور مجازی هم که شده آزادی را از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی تنفس می کنند، نمونه بارزی از این تحول در زیر پوست جمهوری اسلامی است.

این تحولات آن اندازه دامن گستر شده اند که خامنه ای دیکتاتور جمهوری اسلامی را نگران از تحلیل رفتن اسلام سیاسی و حتی سکولار شدن مراسم عاشورا کرده است. مبارزه مدنی زنان جامعه ایران در زمینه حجاب، نتایج کاملا معکوس تعالیم اجباری اسلامی بر کودکان و دانش آموزان و هشدارهای دائمی سران جمهوری اسلامی مبنی بر سکولار شدن جامعه ایران همگی گواه بر مبارزه دائمی بین سنت و مدنیته، سکولاریزم و مذهب، آزادی اندیشی و تعبد در ایران تحت حاکمیت جمهوری اسلامی می باشند.

گسترش دسترسی به اینترنت، این فرصت برای نسل جوان فراهم کرد تا بتوانند از تک بعدی بودن اندیشه ها و اعتقادات مذهبی که در چهارچوب ایدئولوژیک جمهوری اسلامی و التزام به اصل ولایت فقیه ارائه می شد رهایی یابند تا بتوانند با ابعاد تازه ای از موقعیت انسان در این جهان آشنایی پیدا کنند.

آشنایی کلی با آتئیسم علمی

خداناباوری، بی خدایی یا خدا انکاری که به اصطلاح آتئیسم (Atheism) نامیده می شود از دیر باز در جوامع مختلف از جمله ایران وجود داشته است. آثار صادق هدایت، احمد کسروی، شجاع الدین شفا، علی دشتی… بیانگر نگاه منتقدانه به دین و مذهب در گذشته جامعه ایران بوده است ولی آنچه که اکنون در جامعه ایران رخ داده و در حال گسترش است نگرشی جدید بر آتئیسم یا خداناباوری است که بر خلاف نگرش فلسفی به بیخدایی، بر پایه های قدرتمند علوم نوین مانند فیزیک، کیهان شناسی و زیست شناسی فرگشتی متکی است. این نگرش آتئیسم (Atheism) به اصطلاح آتئیسم علمی یا خداناباوری علمی و بی خدایی نو (Science Atheism) نامیده می شود.

در آتئیسم علمی، اندیشه رد خدا و مذهب، نتیجه مطالعه و گسترش روز افزون علوم نوین است که این امکان و فرصت را در اختیار انسان قرار می دهد تا در عقاید پوسیده و خرافاتی که در قالب دین به آن عرضه شده است تجدید نظر کند و پاسخ سئوالات بنیادین خود مانند چگونگی پیدایش جهان و انسان، زندگی جاودانه و … به جای دین در یافته های علمی جستجو کند. این نگرش به لحاظ بنیادین متفاوت از آتئیسم فلسفی است. براهین آتئیست ها و ندانم گرایان در فضای فکری ایرانیان، اغلب ارتباطی با استدلال های فلسفی یا تاریخی و اجتماعی ندارد و به صورت عمده، برگرفته از مطالعه و تحلیل متون علمی و درک نظریات فیزیک جدید و زیست شناسی تکاملی و نظایر آن است.

دین از دیدگاه آتئیسم علمی

آتئیسم علمی دین را تهدیدی برای آینده انسان و حفظ صلح در جوامع مختلف بشریت فلمداد می کند و تلاش می کند تا با استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی و اتکا به علوم نوین و دلایل منطقی، اعتقادات و اصول دینی را به چالش کشیده و مورد انتقاد قرار دهد. از نگاه آتئیسم علمی و بی خدایی نو، تاکید دین روی مفهوم ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺍﻟﻬﯽ، اندیشه مخربی است که نتیجه ای جز تفکرات متعصب و غیر قابل تغییر در انسان ندارد، همچنین تجربه تاریخ بشر نیز نشان داده که بسیاری از جنگ ها و جنایات در سراسر جهان، ریشه و منشاء دینی داشته و اینک انسان با کنار گذاشتن دین و جایگزینی آن با علم می تواند به صلح پایدار دست یابد.

گسترش آتئیسم علمی در ایران

مطالعه آثار و آشنایی با اندیشه های ریچارد داوکینز، دنیل دنت، سم هریس، کریستوفر هیچنز که نشات گرفته از نظریه تکامل داروین هستند، اندیشه ای نو از انسانیت و اخلاق را پیش روی جامعه جوان و دین زده ایران قرار داده است. اندیشه ای که بر خلاف نظریات دینی، جهان هستی مستقلاً بر پای خود ایستاده و توسط خدا و یا موجود فراطبیعی خلق نشده است.  انسان نیز پس از طی یک پروسه بسیار طولانی و پیچیده تکامل به این نقطه از رشد رسیده و دیگر وجود خدا برای خلق جهان و انسان ضروتی ندارد.  این اندیشه بر خلاف مذاهب که بر ایمان استوارند، بر شک و تردید، جستجو، تحقیق، استقلال و خلاقیت و ابتکار انسان استوار است.

آتئیست های ایرانی و مجازات مرگ

در بسیاری از کشور هایی که تحت حکومت دین اسلام قرار دارند، آتئیست ها (خداناباوران) و آگنوستیک ها (ندانم گرایان) را به مرگ محکوم می کنند. ایران نیز جزو هفت کشوری است که بر اساس گزارش سالانه آزادی اندیشه که از سوی اتحادیه جهانی انسان‌گرا و اخلاق‌گرا (IHE) منتشر شده است، مرتدان و ملحدان دین اسلام را اعدام می کند. سهیل عربی، علیرضا شیرمحمدعلی، … از جمله آتئیست های ایرانی هستند که در زندان های حکومت اسلامی ایران محبوس و یا کشته شده اند. به همین دلیل ارائه آماری دقیق از تعداد آتئیست ها و ندانم گرایان در کشورهای اسلامی به خصوص ایران چندان ساده نیست. با بررسی های صورت گرفته و استناد بر گزارش های منتشر شده، تعداد صفحات و کانال ها و محتوای تولید شده در شبکه های مجازی نظیر اینستاگرام، فیس بوک و تلگرام با موضوع خداناباوری و ندانم گرایی و تعداد دنبال کنندگان این صفحات با روند صعودی همراه بوده است که دلیل دیگری بر گسترش آتئیسم در ایران است.