ویروس دین چگونه بین انسان ها شیوع پیدا کرده است؟

زمان مورد نیاز برای مطالعه: 6 دقیقه
بدون دیدگاه
مادر و فرزند قبایل آفریقایی

دین از کجا آمده و چرا در تمامی فرهنگ های انسانی وجود دارد؟

پاسخ های بسیاری در رابطه با این پرسش مهم ارائه شده است. برخی معتقدند که دین تسلی و آرامش بخش است. برخی دیگر نیز دین را باعث تقویت همبستگی گروهی میدانند و گروهی دیگر نیز دین را راه حل مناسبی برای پرسش های بنیادین انسان ها مانند فهم علت وجودشان می دانند.

در این نوشتار سعی می کنیم این پرسش را با دیدگاه عمیق تر بررسی کنید. پاسخی که از دیدگاه داروین و انتخاب طبیعی قدرت گرفته است.

اگر دیدگاه انتخاب طبیعی را درک کرده باشید، با این پیش زمینه که ما انسان ها نیز محصول انتخاب طبیعی هستیم، باید این پرسش را مطرح کنیم که چه فشار یا فشارهایی باعث شده است تا گرایش دینی در انسان ها پدیدار شود؟

اقتصادی بودن و به صرفه بودن هر انتخابی از معیارهای نظریه انتخاب طبیعی داروین است، ولی دین کاملاً افراط گرای و پر مصرف است. پس چگونه این عامل هزینه بر و اسراف کار طبق نظریه داروین در طی این سالها حذف نشده است؟

آنچه که از طبیعت درک کرده ایم نیز این است که طبیعت بسیار خسیس و تنگ نظر است و بسیار بعید است که از هر ثانیه و دقیقه ای که دیندار بودن به هدر می دهد به همین راحتی گذشت کند.
به قول داروین ” انتخاب طبیعی پیوسته و خستگی ناپذیر است و هر روز و هر ساعت در مورد هر تغییری، حتی جزئی ترین تغییرات دخالت می کند. تغییرات نامناسب را حذف می کند و تغییرات خوب را حفظ و انباشت می کند و در خاموشی و نامحسوس هر چیزی که به بهبود عملکرد موجود ارگانیک می انجامد در هر جایی که باشد انتخاب می کند. ”

اگر یک حیوان وحشی، فعالیتی بی فایده بنا به عادت انجام دهد، انتخاب طبیعی رقیبان او را انتخاب خواهد کرد. رقیبانی که وقت و انرژی خود را صرف بقا و تولید مثل خود کنند. به طور کلی طبیعت حوصله شوخی های بیهوده را ندارد. همیشه کسی برنده خواهد شد که فایده ای داشته باشد.

برای مثال دم طاووس را در نظر بگیرید. این دم زیبا و با شکوه ممکن است هیچ فایده ای برای بقای صاحبش نداشته باشد اما همین دم به ظاهر بی فایده باعث می شود تا ژن های صاحب آن نسبت به سایر طاووس های نر از شانس بیشتری برای منتقل شدن برخوردار باشند. در واقع این دم مانند یک آگهی تبلیغاتی عمل می کند تا در بازار پر رقابت طبیعت شانس دیده شدن صاحبش را توسط طاووس های ماده افزایش دهد.

نمونه دیگر، وقت و خلاقیتی است که مرغ آلاچیق ساز صرف ساختن آشیانه اش می کند. این مرغ تمام تلاشش را می کند تا لانه ای که می سازد نسبت به لانه سایر رقیبان اش زیباتر و خلاقانه تر باشد. برای همین از علف، میوه های رنگارنگ، گل ها، خرت و پرت های براق و حتی درب بطری های پلاستیکی هم استفاده می کند تا در نهایت توجه ماده ای را جلب کنند و برای تولید مثل به لانه اش جذب کند.

به نظر ریچارد لوئانتین (متخصص بیولوژی تکامل)، در محیط طبیعی یک ارگانیسم (موجود زنده)، تقریبا غیر ممکن است بهتر از کاری که آن موجود انجام می دهد، کار دیگری برای بقای آن انجام داد.

به بیان دیگر اگر ساخت لانه های زیبا و خلاقانه و یا داشتن دم زیبا و رنگارنگ طاووس برای بقا و تولید مثل طاووس مفید نبود، انتخاب طبیعی مدتها پیش آنها را از چرخه حیات حذف کرده بود و موجوداتی را انتخاب می کرد که وقت و تلاش خود را برای بقای نسل و بهتر شدن انجام می دادند نه آرایش خود و یا چیدمان منزل!

از دیدگاه داروینیست، همین موضوع در مورد دین نیز اتفاق افتاده است و طرح این مثال ها نیز به همین خاطر لازم بود.

بر اساس نظریه داروین، مناسک دینی نیز مانند دم طاووس در بیشه زار جلوه گری می کنند. اعمال دینی، نسخه انسانی ساخت لانه زیبا و یا داشتن دم رنگارنگ است. اعمال دینی نیز زمان زیادی را صرف میکنند، هزینه های گزافی برای بشر دارند و اغلب هم مانند پرهای زیبای پرندگان پر زرق و برق هستند.

دین ممکن است جان پیروان خود و یا دیگران را به خطر بیندازد. دین منابع مالی و انسانی عظیمی را می بلعد. برای ساخت صحن حرم، مصلی، کلیسا یا مسجد و … ممکن است میلیاردها دلار یا تومان هزینه شود در حالی که هرگز در آن کسی اقامت نخواهد داشت یا فایده مشخصی برای جامعه نداشته باشد.

آیا این بناها نیز نوعی دم طاووس با معماری باشکوه هستند؟ اگر چنین است، هدف این تبلیغ چه کسانی هستند؟

در قرون وسطا و رنسانس، هنر تا حد زیادی منحصر به موسیقی کلیساها و نقاشی های مذهبی شده بود. پیروان ادیان برای رضای خدایان می کشتند و کشته می شدند، از کمرهای شلاق خورده آنها خون می چکید و زندگی خود را صرف زهد و رهبانیت میکردند. همه ی این رفتارها برای خدمت به دین بود.
اما فایده همه ی این کارها چه بود؟ فایده ی دین چه بود؟

دیدگاه های مختلفی تاکنون در رابطه با دلیل پیدایش دین ارائه شده است. اما پرطرفدار ترین و مقبول ترین نظریه از دیدگاه زیست شناسان و جامعه شناسان، نظریه ای است که دین را به عنوان محصول فرعی از چیز دیگر می دانند.

محصول فرعی به این معناست که ممکن است رفتاری تاثیری مستقیمی در بقا نداشته باشد بلکه ممکن است متاثر از رفتار دیگری باشد که آن بر روی بقا و تداوم نسل تاثیر گذار است.

برای درک بهتر این نظریه به این مثال توجه کنید. شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده است که چرا شب پره ها به سوی نور چراغ یا شمع که برای آنها مرگبار است جذب می شوند؟ و این پرسش پیش می آید که چرا انتخاب طبیعی این رفتار مرگبار آنها را حذف نمی کند.

پاسخ این است که شب پره ها با توجه به ساختار بینایی که دارند از نور ماه یا ستارگان برای جهت یابی استفاده می کنند و پدیده نورهای مصنوعی یک پدیده نو ظهور برای آنها محسوب می شود. به همین دلیل در جهت یابی آنها اختلال ایجاد می کند و با طی مسیر لگاریتمی (گردابی) به منشاء نور پرواز می کنند.

این نوع جهت یابی ممکن است برای شب پره کشنده باشد ولی بهترین قطب نمایی است که آنها را در شب هدایت می کند. در واقع هزاران شب پره در شب مسیر پروازی خود را با استفاده از نور ماه، یا حتی روشنایی شهر های دور دست جهت یابی می کنند و ما فقط شب پره هایی را می بینیم که به دور نور چراغ می چرخند و به اشتباه فکر می کنیم همه ی آنها خودکشی می کنند.

حالا اگر دوباره به پرسش نگاه کنیم متوجه می شویم که این رفتار شب پره ها خودکشی نیست بلکه این رفتار محصول فرعی جهت یابی با نور است که در بیشتر مواقع سودمند است.

حالا با درکی که از محصول فرعی بودن رفتاری داریم، به بررسی رفتارهای دین می پردازیم.

اعمال مذهبی بسیاری از جوامع برای ما ممکن است کاملاً در تضاد با حقایق علمی و حتی با باورهای مذهبی دیگر جوامع باشد. مانند نوشیدن ادرار گاو، قمه زنی در ایام محرم، قربانی کردن حیوانات برای الله و …
مردم نه تنها با وحدت و شور و هیجان تلاش می کنند تا تمام باورهای دینی خود را حفظ کنند بلکه وقت و دارایی خودشان را هم صرف انجام فرایض دینی و باورهای خود می کنند. رفتارهایی که ما را انگشت به دهان می کند، همان طور که از خودکشی شب پره حیران می شدیم.

رفتارهای دینی تنها کج روی یا محصول فرعی نامطلوب از یک گرایش روانی عمیق است که در شرایطی و در زمانی دیگر مفید بوده است و بر حسب تصادف به شکل رفتار دینی بروز کرده است.

بقای گونه ی ما بیش از هر گونه ی دیگری متکی بر تجارب اندوخته شده ی نسل های پیشین ما بوده است. برای بقا و زندگی بهتر کودک، این تجارب باید به او منتقل شوند. انتخاب طبیعی مغز کودک را طوری طراحی کرده است که هرچه بزرگتر ها گفتند باور کند. از والدینش پیروی کند. حرف ریش سفیدان قبیله را گوش کند به ویژه وقتی که با لحن تهدید آمیز و جدی با او سخن می گویند.

این اعتماد بی چون و چرا به بزرگسالان ممکن است مانند مسیریابی شب پره، گاهی اوقات با خطا همراه باشد. در واقع روی دیگر این اعتماد بی چون چرا، ساده لوحی برده وار است که محصول فرعی و اجتناب ناپذیر زود باوری محسوب می شود و باعث می شود تا در مقابل عفونت ویروسی ذهن آسیب پذیر باشد.

پیامد مستقیم این زود باوری این است که کودک به هیچ وجه نمی تواند میان توصیه های خوب و بد تمایز قائل شود. کودک نمی تواند بفهمد که شنا نکردن در رودخانه ای که کروکودیل ها در آن زندگی می کنند توصیه خوب اما قربانی کردن حیوانات برای جلب رضایت الله توصیه بدی است.
از دیدگاه کودک هر دوی این هشدارها به یک میزان قابل اعتماد هستند. هر دوی این توصیه ها از منبع محترم دریافت شده اند و با جدیتی هم بیان شده اند که احترام و اطاعت می طلبد.

تمامی عقاید و رفتارهای دیگر نیز در رابطه با جهان بینی، اخلاقیات و … نیز به همین صورت به کودک منتقل می شود و با احتمال خیلی زیاد وقتی کودک بزرگ شد با همین جدیت همه ی آموخته هایش (چه خرافات باشد و چه مفید) به فرزندان و نسل های بعدی خود منتقل کند.

بر پایه این نظریه، انتظار خواهیم داشت تا در نقاط مختلف جهان باورهای دلخواه و گوناگون پدید آیند که هیچ یک بر اساس واقعیت نباشند. دقیقاً مانند ادیان مختلفی که اکنون در جهان مشاهده می کنیم. همچنین باید انتظار داشت که خرافات و دیگر باورهای دروغین به طور محلی تکامل و با گذر نسل ها تغییرات داشته باشند. مانند مذاهبی که در هر یک از ادیان به وجود آمده است.

بنابراین با دیدگاهی که نظریه داروین و انتخاب طبیعی او به ما ارائه کرده است، به راحتی می توان دلیل پیدایش این تنوع ادیان و باورهای مذهبی را درک کرد. داستان ها و باورهایی که گذشتگان سینه به سینه و نسل به نسل در قالب دین به ما ارائه کرده اند، تنها محصول فرعی باورهایی است که در گذشته های دور برای بقا به آنها نیاز داشتیم و حالا با روشن شدن واقعیات توسط علم، پوچی و تباهی ادیان به سادگی قابل درک است.

صفحه اینستاگرام آتئیست ایران
کانال تلگرام آتئیست ایران

این مطالب را به اشتراک بگذارید

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.

فهرست