خداباوران یا به اتکای شبه-برهان نظم و یا قیاس های عامیانه به نظم موجود در جهان متوسل می شوند.
به نظر آنها:

• جهان منظم است است.
• وجود نظم در جهان نشانه دخالت یک آفرینشگر هوشمند (یعنی خدا) است.

هر دو گزاره فوق غلط است است نه جهان منظم است و نه وجود نظم نشانه وجود یک آفرینشگر هوشمند.

آیا در کیهان (Universe) نظمی مشاهده می شود؟

پاسخ به سادگی خیر است است. در کیهان هیچ نظمی وجود ندارد. در واقع برعکس آن صحیح تر است و می‌توان گفت که کیهان در اثر بی نظمی حاصل شده است. اما صحیح تر این است که اصطلاح آنتروپی (Entropy) استفاده کنیم. جهان در اثر گسترش و افزایش آنتروپی حاصل شده است.
مطابق اصل دوم ترمودینامیک آنتروپی در هر سیستم بسته‌ای در اثر گذر زمان و به صورت غیر قابل بازگشت افزایش می یابد تا اینکه سیستم به حداکثر آنتروپی (یا وضعیت تعادل ترمودینامیکی) برسد. اگر کیهان را یک سیستم بسته در نظر داشته باشیم (که به نظر می رسد چنین باشد) پس می‌توان گفت از ابتدای مهبانگ، دما در کیهان کاهش و آنتروپی افزایش یافته است.

آنتروپی را به چندین شکل مختلف می توان تعریف کرد. برای مثال مطابق نظریه اطلاعات، آنتروپی یک متغیر در هر وضعیتی از یک سیستم، سطح متوسط نامعلومی یا اطلاعات در پیامدهای ممکن آن متغیر است. در این مقاله با چند مثال ساده آنتروپی را توضیح خواهیم داد اما فعلاً به این نتیجه برسیم که در کیهان هیچ نظمی وجود ندارد که بخواهد نشانگر یک دخالت آگاهانه و هوشمند باشد.

اما ادعا می‌شود که روی کره زمین و به خصوص در ارگانیسم جانداران، نظم و ترتیب مشاهده می کنیم. برای توضیح (به اصطلاح) نظم موجود در جانداران ما باید در مورد فرگشت بدانیم. با این حال، در این مقاله من، به فرگشت اتکا نمی کنم و فقط به این مساله می پردازم که آیا نظم در حیات می تواند نشانه دخالت یک آفرینشگر هوشمند باشد؟ و اصلاً چگونه چنین چیزی می تواند میسر باشد. (این را نیز باید تذکر داد که نظم فرضی در حیات ناقض اصل دوم ترمودینامیک نیست.)
ابتدا بهتر است تعریفی از نظم ارائه دهیم.

واقعا نظم چیست؟

میتوانیم نظم را هرگونه چینش یا ترتیبی در مجموعه ای از اجزا بدانیم که مطابق الگو (Pattern) توالی یا روش خاص هستند. برای مثال، می گوییم مشتریان یک فروشگاه به طور منظم صف کشیده اند زیرا هریک از آنها بر حسب روش خاص (یعنی زمان ورود به فروشگاه) پشت سر دیگری در فروشگاه ایستاده است.

یعنی مکان مشتریان از تمام درجه آزادی های (مکان های ایستادن) ممکن در فروشگاه استفاده نمی کنند. یک اتوبوس دارای بیست صندلی، دارای درجه آزادی نوزده است. یعنی مسافر در هر سفر می تواند در نوزده صندلی متفاوت بنشیند.

بنابراین در این وضعیت ما حداکثر آنتروپی را داریم. اما اگر یک قانون یا قاعده این درجه آزادی را محدود کند، برای مثال به لطف تفکیک جنسیتی مورد علاقه خداوند مسلمانان، زنان در صندلی های عقب و مردان در صندلی های جلو بنشینند، پس درجه آزادی برای یک مسافر زن و مرد محدود می شود و آنتروپی کاهش می یابد. (مثلا هر زنی در هفت صندلی و هر مردی در سیزده صندلی می تواند بنشیند).

حالا ما می خواهیم بدانیم که آیا چنین اتفاقی در طبیعت نیز می افتد و یک عامل هوشمند بیرونی و مرموز، یک نظم مشخص را به اجزا و ذرات تحمیل می کند؟ یعنی آیا یک نیروی هوشمند خارجی دیده می‌شود که درجه آزادی ها را محدود کرده و مانع رسیدن یک سیستم بسته به حداکثر آنتروپی شود و به این ترتیب نظمی به سیستم تحمیل کند؟ اجازه بدهید به عنوان کمک به خداباوران که (عاشق قیاس هستند) کتابخانه را به عنوان یک مثال از نظر بگذرانیم.

کتاب ها در قفسه ها می توانند به صورت تصادفی چیده شوند. اگر کتابها مطابق حروف الفبا یا موضوع چیده شوند پس می گوییم کتاب ها منظم هستند. پس در اینجا الگو یا پترن در تعریف نظم همان حروف الفبا است. فرض کنید این کتابخانه هر روز بازدیدکنندگان زیادی دارد آنها با بی تفاوتی کتاب‌ها را برداشته و بعد از مطالعه یا تورق به صورت تصادفی در قفسه ها و لابلای دیگر کتاب ها می گذارند.

اگر ما هر روز صبح این کتابخانه سر بزنیم و دریابیم که کتاب‌ها دوباره مطابق حروف الفبا مرتب شده‌اند پس می‌توانیم استنتاج کنیم که این کتابخانه تحت اداره یک کتابدار مخفی است که هر روز بعد از اتمام ساعت کاری کتاب ها را مطابق حروف الفبا مرتب می کند.

این تقریباً قیاسی است که یک مدعی خداباور در ذهن دارد تصور می کند که درست همانطور که یک مسئول کتاب‌ها را به همان ترتیب حروف الفبا سر جای خودش نگه می دارد یک نیروی خارج از طبیعت از اجزای حیات را در یک نظم مشخص واقعی نگاه می دارد به عبارت دیگر یک عامل بیرونی درجه آزادی سیستم ها را محدود می کند. به نظر من حالت دیگری وجود ندارد که بتوان توضیح داد چگونه یک نیروی هوشمند می‌تواند در امور طبیعت فعالانه دخالت کند و طبیعت را تحت یک نظم نگاه دارد.

آیا ما در طبیعت در حرکت اتم ها، مولکول ها، سلول‌ها، نیرویی را مشاهده می‌کنیم که برخلاف اصل دوم ترمودینامیک باعث کاهش آنتروپی یک سیستم بسته و ایجاد یک نظم تحمیلی می‌شود؟

هیچ عامل هوشمند (حتی شیطان ماکسول) وجود ندارد که درجه آزادی یک سیستم را محدود کند و یک نظم تحمیلی به سیستم‌ها اعمال کند.
اصل دوم ترمودینامیک در هیچ کجا نقض نشده است. به بیان دیگر ما هیچ اثری از یک کتابدار طبیعت نمی بینیم که هر بار یک چینش خاصی را تحمیل کرده و درجه آزادی مواد و ذرات را محدود کند.

مولکول ها می توانند که سال های منظم به وجود آورند (از جمله DNA)، گلبرگ ها به صورت منظم و با نسبت عددی مشخصی چیده شده اند، اما این چینش ها و ترتیب ها ناشی از یک تحمیل اجباری نظم به یک وضعیت تصادفی نیست. در واقع نمی‌توانیم بگوییم که آنها می‌توانستند طوری دیگر باشند اما یک نیروی هوشمند مانع آنها شده و آنها را منظم نگه داشته است. یعنی ما در طبیعت هیچ سیستمی را مشاهده نمی کنید که یک عامل مرموز بیرونی آنتروپی مولفه های (Microstate) یک وضعیت را کاهش دهد و به این ترتیب، نظم خاصی را به سیستم تحمیل کند.

پس فرد خداباور نمی‌تواند صرفاً با ارجاع به نظم در حیات مدعی دخالت یک عامل هوشمند برای حفظ نظم شود. وی باید نشان دهد که اصل دوم ترمودینامیک نقض شده و یک عامل بیرونی ذرات را بر خلاف احتمالات و درجه های آزادی، در یک چینش خاص باقی نگاه می دارد. ما هیچگاه شاهد نقض اصل دوم ترم اول ترمودینامیک نبوده ایم و هیچ کجا یک عامل مرموز نیافتیم که با سماجت درجه آزادی ذرات و اجزا را محدود کند.

اگر هم ظاهراً نظمی مشاهده می شود (وانگهی نظم تا حدی ذهنی هم هست زیرا بستگی به الگوهای ذهنی ما دارد)، این فقط به خاطر محدود بودن احتمالات و درجه های آزادی در یک وضعیت است. یعنی نمی‌توان گفت می توانسته طور دیگری باشند اما یک عامل بیرونی آنها را تحت نظم خاصی نگاه داشته است. اما خداباوران به کلی گویی بسنده می‌کنند و هیچ وقت سعی نمی کنند توضیح دهند که خدا چطور نظم طبیعت را اعمال و حفظ می کنند.

پس معلوم گشت که برای ادعای دخالت یک خداوند هوشمند که چیزها را منظم نگه میدارد، ما باید شاهد نقض اصل دوم ترمودینامیک باشیم، چون هیچ کجا ما شاهد نقض این اصل نیستیم، پس نظم مشاهده شده در طبیعت نشانه دخالت یک موجود هوشمند نیست و استدلال خداباوران غلط است.